Əsas vəsaitlərin qiymətləndirilməsi və yenidən qiymətləndirilməsi mühasibat uçotu və təhlil, hesablama və iqtisadi proqnozlar, həmçinin ümumiləşdirilmiş orta göstərici və xüsusiyyətlərin əldə olunması məqsədilə müntəzəm olaraq aparılır. Bu proses, faktiki dəyərin real bazar göstəricisinə gətirilməsi üçün əsasən fondların yenidən qiymətləndirilməsinə yönəlir.
Əsas vəsaitlərin yenidən qiymətləndirilməsi həm də mənfəət vergisi və əmlak vergisini optimallaşdırmağa kömək edir. Əmlakın balans dəyəri bazar dəyərini əks etdirdiyi üçün ziyanla işləyən şirkətlər əmlak vergisini azaltmaq, yüksək gəlirli şirkətlər isə əsas vəsaitlərin yenidən qiymətləndirilməsindən sonra dəyərin artması ilə amortizasiya ödənişlərini artırmaqla mənfəət vergisini azaltmaq imkanı əldə edirlər.
Əsas vəsaitlərin bazar dəyəri üzrə qiymətləndirilməsi bir sıra üstünlüklərə malikdir. Birincisi, bu mühasibat uçotu məlumatlarının mötəbərliyi və şəffaflığını artırır və maraqlı şəxslərə (vergi orqanları, səhmdar və payçılar, kreditorlar, investorlar) müəssisənin balansının təhlili əsasında aktivlər və onların həqiqi dəyəri barədə adekvat təsəvvür yaratmağa imkan verir. Yəni, müəssisənin bütün əsas aktivlərinin dəqiq bazar dəyərini bilən maraqlı şəxs (məsələn, potensial investor) müəssisənin kapitallaşmasını asanlıqla hesablaya və həmin müəssisə ilə bağlı investisiya qərarını daha etibarlı şəkildə verə bilər.
Bundan başqa, aktivlərin mühasibat uçotunda həmişə həqiqi dəyəri üzrə əks etdirilməsi şirkət rəhbərliyinə olan etimadı artırır və potensial tərəfdaşlar qarşısında açıqlığı nümayiş etdirir. İkincisi, əsas vəsaitlərin bazar dəyəri üzrə yenidən qiymətləndirilməsi müəssisənin top menecerlərinə obyektiv istiqamət verir, aktivlərin idarə edilməsini yaxşılaşdırmağa, idarəetmə, vergi və mühasibat uçotu məlumatlarını vahid şəkildə birləşdirməyə imkan verir və bu da müəssisənin idarəetmə səmərəliliyini artırır.
Yenidən qiymətləndirmə bütün əsas vəsaitlər və ya həmcins əmlak qrupları üçün aparıla bilər. Əsas vəsaitlərin bütün növləri – binalar, qurğular, avadanlıq, avtonəqliyyat, qeyri-maddi aktivlər – yenidən qiymətləndirilə bilər. ƏV-in yenidən qiymətləndirilməsinin bir vacib şərti daha onun dövriliyidir, yəni öz əmlakını bir dəfə yenidən qiymətləndirən müəssisə gələcəkdə yenidən qiymətləndirməni müntəzəm olaraq, ilin əvvəlinə olan vəziyyətə görə ildə bir dəfə yenidən qiymətləndirməlidir.
Əsas vəsaitlərin yenidən qiymətləndirmə obyektləri aşağıdakı aktivlərdir:
- Bina və konstruksiyalar;
- İşçi gücü maşınları və avadanlığı;
- Hesablama texnikası və orqtexnika;
- Ölçü və tənzimləyici cihaz və qurğuları;
- Nəqliyyat vasitələri;
- Alətlər;
- İstehsal üçün inventar və təsərrüfat inventarı;
- Başa çatmamış tikinti;
- Çoxillik əkmələr;
- Konservasiyada və ehtiyatda olan əsas fondlar.
Əsas vəsaitlərin qiymətləndirilməsi və yenidən qiymətləndirilməsi aşağıdakı hallarda tələb olunur:
- Vergitutmanın optimallaşdırılması;
- Alqı-satqı və mübadilə sazişlərinin bağlanması;
- Girov əmlakı ilə təmin olunan kreditin alınması;
- Əmlakla bağlı mübahisələrin həlli;
- Təşkilatın borcunun restrukturlaşdırılması;
- Nizamnamə kapitalına mayanın müəyyən edilməsi;
- Sığorta məbləğinin müəyyən edilməsi;
- Şirkətin iflas prosedurunun həyata keçirilməsi;
- Əmlakla bağlı mübahisələrin yaranması.
