Əntiq əşyaların qiymətləndirilməsi əntiq məmulatların dəyərinin müəyyənləşdirilməsi üzrə peşəkar fəaliyyət sahəsidir. Bu qiymətləndirmə prosesi xüsusi qaydalar və metodikalar əsasında fiziki və hüquqi şəxslər olan qiymətləndiricilər tərəfindən həyata keçirilir. Əntiq əşyaların dəyəri qiymətləndirmə prosesinin məqsədlərindən asılı olaraq dəyişir (məsələn, bazar dəyəri, investisiya dəyəri, girov dəyəri və s.).
İncəsənət əsərləri və əntiq əşyalar daşınmaz əmlak, əmlak kompleksləri, maşın və avadanlıq kimi mülkiyyət növlərindən özlərinə xas xüsusiyyətləri ilə fərqlənir. Daşınmaz əmlak, maşın və avadanlıq, nəqliyyat vasitələri, torpaq və fəaliyyətdə olan müəssisələrin qiymətləndirilməsi əsasən iqtisadiyyat elminin müəyyən bölmələrinə əsaslanır. Lakin incəsənət əsərləri və əntiq əşyalar üçün nəzəri iqtisadi baza mövcud olmadığından, bu mülkiyyət növlərinin qiymətləndirilməsi sahəsində tənzimləmə mexanizmləri hələ ki formalaşmayıb.
İncəsənət əsərlərinin və əntiq əşyaların qiymətləndirilməsi üçün ümumi qəbul edilən iqtisadi yanaşmalar tətbiq edilə bilməz, çünki bu sahədə iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış nəzəri prinsiplər mövcud deyil. Belə qiymətləndirmə sənətşünaslıq, tarix və iqtisadi araşdırmalara əsaslanan spesifik və unikal bir fəaliyyət növüdür. Əlavə olaraq, qiymətləndirmə prosesində qiymətləndirilən əşyanın həqiqiliyinin müəyyənləşdirilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Buna görə də qiymətləndirmədən əvvəl qiymətləndirilən əmlakın kompleks ekspertizası həyata keçirilir.
Əntiq əşyaların qiymətləndirilməsi yalnız "düzgün" qiymətin ekspert tərəfindən müəyyən edilməsi deyil, həm də qiymətləndirmə fəaliyyəti ilə bağlı qanunvericilik, beynəlxalq standartlar və qaydalara uyğun rəyin hazırlanması prosesidir.
Əntiq əşyaların qiymətləndirilməsi aşağıdakı məqsədlər üçün aparılır:
- Alqı-satqı sövdələşmələrində qiymətin müəyyən edilməsi;
- Kreditləşmə zamanı girov məbləğinin hesablanması;
- Notarial hərəkətlərin aparılması zamanı dövlət rüsumunun müəyyən edilməsi;
- Nizamnamə kapitalına əmlak qoyuluşu;
- Məhkəmə mübahisələri zamanı kompensasiyanın hesablanması;
- Sığorta məbləğinin müəyyənləşdirilməsi.
Qiymətləndirmə zamanı əntiq əşyanın saxlanma vəziyyəti, istehsalçı şirkət və ya müəllifə aidiyyəti, nüsxələrin sayı və yaradılma dövrü kimi amillər nəzərə alınır. Bununla yanaşı, əntiq əşyaların dəyərinin müəyyənləşdirilməsində əsas amil tələb və təklifdir. Bu baxımdan auksionlar, ixtisaslaşmış nəşrlər və mağazalar əntiq əşyaların qiymətqoyma sahəsində mühüm rol oynayır.
